વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં કેન્દ્રમાં સરકાર બની છે. વડાપ્રધાન સહિત 72 મંત્રીઓએ શપથ લીધા છે. 18મી લોકસભા માટે સાંસદોની શપથવિધિ યોજાઈ ચૂકી છે. જે નેતાઓ પહેલાથી જ મંત્રીઓ અને સાંસદો છે તેમની પાસે રહેઠાણ છે, પરંતુ નવા ચૂંટાયેલા સાંસદો અને મંત્રીઓને દિલ્હીમાં રહેઠાણ ફાળવવામાં આવશે. સવાલ એ થાય છે કે કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને સાંસદોને સરકારી આવાસ કેવી રીતે ફાળવવામાં આવે છે?
તમને જણાવી દઈએ કે સાંસદો અને મંત્રીઓને બંગલાની ફાળવણી વરિષ્ઠતાના આધારે કરવામાં આવે છે. તો જાણો શું છે તેની પ્રક્રિયા. તમામ કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને સાંસદોને દિલ્હીના લુટિયન્સ ઝોનમાં રહેઠાણ ફાળવવામાં આવે છે. આ માટે જનરલ પૂલ રેસિડેન્શિયલ એકોમોડેશન એક્ટના નિયમો અને શરતોનું પાલન કરવામાં આવે છે.
કેન્દ્રીય આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય, ડિરેક્ટોરેટ ઑફ સ્ટેટસ હેઠળ વર્ષ 1922માં એક વિભાગ બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ વિભાગ સમગ્ર દેશમાં કેન્દ્ર સરકારની મિલકતોની દેખરેખ રાખવાની જવાબદારી ધરાવે છે. તે મંત્રીઓ અને સાંસદોના બંગલા અને ફ્લેટનું પણ ધ્યાન રાખે છે. તે મકાનની ફાળવણી અને ખાલી કરાવવા માટે પણ જવાબદાર છે. જો કે, આ વિભાગની સાથે લોકસભા અને રાજ્યસભાની હાઉસિંગ કમિટી પણ સાંસદોને આવાસ આપવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવે છે. જનરલ પૂલ રેસિડેન્શિયલ એકમોડેશન એક્ટ હેઠળ આવાસ ફાળવવામાં આવે છે.
લૂટિયન્સ ઝોનમાં 17 વિવિધ પ્રકારની સરકારી હવેલીઓ, મકાનો, હોસ્ટેલ, ફ્લેટ અને ગેસ્ટ હાઉસ છે. નોર્થ એવન્યુ, સાઉથ એવન્યુ, વિશ્વંભર દાસ માર્ગ, મીના બાગ, બાબા ખડગ સિંહ માર્ગ, તિલક લેન અને મધ્ય દિલ્હીમાં વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ હાઉસ એ સરકારી આવાસ છે, જે કેબિનેટ, રાજ્ય મંત્રીઓ અને સાંસદોને ફાળવવામાં આવે છે. રહેઠાણોની કુલ સંખ્યા 3,959 હોવાનું કહેવાય છે, જેમાંથી લોકસભાના સભ્યો માટે કુલ 517 આવાસો ઉપલબ્ધ છે, જેમાંથી 159 બંગલા છે. આ સિવાય 37 ટ્વીન ફ્લેટ છે. 193 સિંગલ ફ્લેટમાંથી, બહુમાળી ઇમારતોમાં 96 ફ્લેટ અને 32 સિંગલ રેગ્યુલર હાઉસ છે.
વરિષ્ઠતા અને શ્રેણીના આધારે આવાસ ફાળવવામાં આવે છે. કેન્દ્રીય કર્મચારીઓ અને અધિકારીઓને નાનામાં નાના પ્રકાર-1 થી પ્રકાર-4 નિવાસો આપવામાં આવે છે. આ પછી, કેન્દ્રીય પ્રધાનો, રાજ્ય પ્રધાનો અને સાંસદોને ટાઇપ-6 થી ટાઇપ-8 સુધીના બંગલા અને રહેઠાણો ફાળવવામાં આવે છે. ટાઇપ-V બંગલા સામાન્ય રીતે પ્રથમ વખતના સાંસદોને આપવામાં આવે છે. તે જ સમયે, જો કોઈ સાંસદ એકથી વધુ વખત ચૂંટાય છે, તો તેને ટાઇપ-VII અને ટાઇપ-VII બંગલો પણ ફાળવી શકાય છે. આ જ પ્રકારે VIII બંગલો કેબિનેટ મંત્રીઓ, સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશો, ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ, ભૂતપૂર્વ ઉપરાષ્ટ્રપતિ, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન અને નાણાં પંચના અધ્યક્ષને પણ ફાળવવામાં આવ્યો છે.
Type-VIII બંગલા શ્રેષ્ઠ શ્રેણીના ગણાય છે. આ બંગલો લગભગ ત્રણ એકર વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે. તેની મુખ્ય ઇમારતમાં પાંચ બેડરૂમ છે. આ સિવાય અહીં એક હોલ, ડાઇનિંગ રૂમ અને સ્ટડી રૂમ પણ છે. મહેમાનો માટે એક રૂમ અને નોકર ક્વાર્ટર પણ છે. આવા તમામ બંગલા જનપથ, ત્યાગરાજ માર્ગ, અકબર રોડ, કૃષ્ણ મેનન માર્ગ, સફદરજંગ રોડ, મોતીલાલ નહેરુ માર્ગ અને તુગલક રોડ પર બનેલા છે.
આ પછી બીજા નંબરે ટાઇપ-VII બંગલો આવે છે જે દોઢ એકર વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે. આ બંગલામાં 4 બેડરૂમ છે. આવા બંગલા અશોક માર્ગ, કુશક રોડ, લોધી એસ્ટેટ, તુગલક લેન અને કેનિંગ લેનમાં બનેલા છે. આ બંગલો સામાન્ય રીતે રાજ્યના મંત્રીઓ, દિલ્હી હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશો અને પાંચ વખત સાંસદ રહી ચૂકેલા નેતાઓને આપવામાં આવે છે. રાહુલ ગાંધીનો બહુચર્ચિત બંગલો 12, તુગલક લેન આ પ્રકારનો છે.
પ્રથમ વખત સાંસદ બનેલા નેતાઓ માટે ટાઇપ-V બંગલો અથવા રહેઠાણ ઉપલબ્ધ છે. તે જ સમયે જો પ્રથમ વખત સાંસદ તરીકે ચૂંટાયેલા નેતા તેમના રાજ્યમાં ધારાસભ્ય અથવા મંત્રી રહી ચૂક્યા છે, તો તેને ટાઇપ-VI બંગલો ફાળવવામાં આવે છે. જો કે, Type-V માં પણ ચાર અલગ-અલગ કેટેગરી છે અને કેટેગરી અનુસાર બંગલામાં વધુ એક બેડરૂમ છે. Type-V (A)ને ડ્રોઈંગ રૂમ અને બેડરૂમ સેટ ધરાવતા આવાસ ફાળવવામાં આવે છે. જ્યારે Type-V (B)માં ડ્રોઈંગ રૂમ અને 2 બેડરૂમ છે. આ સિવાય Type-V (C)માં ત્રણ બેડરૂમ અને એક ડ્રોઇંગ રૂમ છે અને Type-V (D)માં ચાર બેડરૂમ છે. ટ્વીન ફ્લેટ ટાઇપ-V (A/A), ટ્વીન ફ્લેટ ટાઇપ-V (A/B) અને ટ્વિન ફ્લેટ ટાઇપ V (B/B) પણ સાંસદો માટે ફાળવવામાં આવ્યા છે.
નેતા જેટલા વરિષ્ઠ હોય અથવા તે જેટલો ઊંચો હોદ્દો ધરાવતા હોય તેટલું મોટું ઘર તેને ફાળવવામાં આવે છે. જો કોઈ સાંસદ રહેવા માટે અસમર્થ હોય અને દિલ્હીની હોટલમાં રોકાય તો તેનું ભાડું પણ સરકાર ચૂકવે છે. આ સિવાય તમામ બંગલા અને રહેઠાણોમાં સરકાર તરફથી સાંસદોને મફત વીજળી અને પાણી આપવામાં આવે છે. પડદા ધોવા પણ સંપૂર્ણપણે મફત છે. તેમની સંભાળ માટે અલગ ભથ્થું આપવામાં આવે છે. જો તેનો ખર્ચ 30 હજાર રૂપિયાથી વધુ હોય તો શહેરી વિકાસ મંત્રાલય પાસેથી મંજૂરી લેવી પડશે. જો ખર્ચ રૂ. 30 હજાર કે તેથી ઓછો હોય તો હાઉસિંગ કમિટી પોતે મંજૂરી આપે છે.
